Chciałbym podzielić się dwiema uwagami, dotyczącymi artykułu „Gen (spekulacje w formie katechizmu).

1) Poruszył Pan problem konstruowania ludzkiego genotypu "atom po atomie". W rzeczywistości lepiej by chyba było powiedzieć "zasada azotowa po zasadzie azotowej", ponieważ informacja genetyczna zapisana jest w postaci sekwencji par zasad azotowych, będących złożonymi cząsteczkami chemicznymi, zbudowanymi z wielu atomów (na przykład adenina zbudowana jest z pięciu atomów azotu i trzech atomów wodoru). Tak więc nie trzeba schodzić na poziom atomów, wystarczy, żebyśmy byli w stanie ustawiać w dowolnej kolejności zasady azotowe.

Na czym polega zasadniczy problem? Otóż wcale nie na tym, że nie potrafimy tego technicznie zrobić! Najgorsze jest to, że nie wiemy, jakie cechy organizmu kodowane są przez określone zestawienia zasad. Jesteśmy wprawdzie w stanie (zwykle) określić, w jakiej kolejności należy zasady ustawić żeby w organizmie wyprodukowane zostało określone białko. Ale cóż z tego, skoro nie znamy większości funkcji tego białka? Posłużę się dobrze mi znanym przykładem, dotyczącym pracy mojego brata. Jak wiadomo, dźwięk to po prostu odpowiednio zsynchronizowane drgania powietrza. W jaki sposób słyszymy dźwięki? W jaki sposób informacja o tych drganiach ośrodka dociera do naszego mózgu (będącego siedzibą świadomości)? Otóż informacje mogą do mózgu docierać jedynie w postaci impulsów elektrycznych przekazywanych poprzez neurony (taki specjalny rodzaj komórek, właśnie do tego służących). W pewnym momencie w procesie słyszenia musi więc dochodzić do konwersji drgań mechanicznych na impulsy elektryczne. Mówiąc najprościej, w naszym uchu znajdują się specjalne "owłosione" komórki. Włosy tych komórek połączone są ze sobą "nitkami", każda taka nitka jest cząsteczką pewnego białka. Pod wpływem drgań mechanicznych, włosy ruszają się względem siebie, co prowadzi do tego, że nitki się naprężają i otwierają kanały jonowe. Przez te kanały transportowane są jony, czyli takie cząstki, które niosą ładunek elektryczny. W taki właśnie sposób drgania mechaniczne przekształcane są na impulsy elektryczne docierające ostatecznie do mózgu.

Można przypuszczać, że wadliwy sposób produkcji tego białka, tworzącego nitki łączące włosy, może prowadzić do problemów ze słuchem. Dobrze by było więc wiedzieć, który fragment nici ludzkiego DNA jest odpowiedzialny za kodowanie tego białka. Problem polega jednak na tym, że nie wiemy, jakie to jest białko! Naukowcy usiłują to ustalić od prawie 10 lat i wciąż nie wiadomo (to znaczy mój brat twierdzi, że wie, ale oficjalnie jeszcze nie wiadomo). Skoro nie wiemy nawet, co to jest za białko, tym bardziej nie możemy stwierdzić, które fragmenty nici DNA odpowiedzialne są za ten etap procesu słyszenia. Gdybyśmy więc mogli bez żadnych ograniczeń technicznych budować nić DNA "zasada azotowa po zasadzie azotowej" niewielki byłby póki co z tego pożytek. To tak, jak byśmy bawili się ustawianiem liter w różnej kolejności, bez znajomości gramatyki i znaczenia słów. Niczego sensownego byśmy nie napisali. Podobnie w przypadku kodu genetycznego – gdybyśmy "eksperymentowali", zestawiając zasady azotowe w przypadkowej kolejności (zamiast dokonywać drobnych zmian w naturalnie utworzonych kodach, co się faktycznie robi w inżynierii genetycznej), "organizmy", które byśmy tworzyli w ogóle nie byłyby zdolne do życia. A gdybyśmy jakimś cudem stworzyli w ten sposób coś żywego, byłoby to pewnie dziwne zwierzę nieznanego dotąd nikomu gatunku.

2) Pisze Pan o ewentualnych pożytkach, które mogłyby płynąć z lepszego rozwoju genetyki i inżynierii genetycznej. Niewątpliwie medycyna już zawdzięcza bardzo wiele badaniom genomu. Proponuję jednak spojrzeć na problem z zupełnie innej strony. Żeby uwolnić ludzi od ułomności na prawdę NIE TRZEBA manipulować genami! Przede wszystkim – to, czy jakaś cecha (zakodowana genetycznie) jest zła, czy dobra, zależy od kryteriów oceny. Przypuśćmy, że ktoś jest niski (podał Pan taki przykład) i jest z tego tytułu bardzo sfrustrowany. Czy winny jest jego genotyp? Nie! Problem tkwi w tym, że człowiek taki ma "źle poukładane w głowie". Wystarczy go PRZEKONAĆ, że nie ma nic złego w tym, że jest niski, że to nawet dobrze i że powinien być z tego dumny. A co zrobić, jeśli ktoś ma na prawdę poważną wadę, na przykład urodził się bez nóg, albo ze zrośniętymi rękoma, albo jeszcze coś gorszego, i jest z tego tytułu bardzo nieszczęśliwy? No cóż, aby odpowiedzieć na pytanie "co należy zrobić" trzeba wpierw ustalić ", co chcemy osiągnąć". Jeśli chcemy, żeby osoba taka nie miała kompleksów, nie czuła się źle, była szczęśliwa – nic prostszego. Trzeba odpowiednio podziałać na jej mózg. Jeśli nawet wszystkie "naturalne" metody polegające na optymistycznej indoktrynacji zawiodą, w ostateczności można bezpośrednio pobudzać ośrodek przyjemności (jest to takie miejsce w mózgu, którego elektryczna aktywność skorelowana jest z odczuwaniem wszelkiego rodzaju przyjemności. Słynne stały się swojego czasu eksperymenty przeprowadzane na szczurach. Szczur z odpowiednią elektrodą zamontowaną na głowie miał w klatce dźwignię, której naciskanie prowadziło do elektrycznego pobudzenia ośrodka przyjemności. Odczycie związane z naciskaniem dźwigni było tak przyjemne, że szczur cały czas robił tylko to – nie interesowało go jedzenie, picie, kopulacja, ostatecznie zmarł z wycieńczenia. Warto pamiętać, że szczury to NAPRAWDĘ INTELIGENTNE ZWIERZĘTA! Istnienie ośrodka przyjemności nieco później potwierdzono także u ludzi). Uczynienie kogoś "zadowolonym z życia" jest na tyle prostym zadaniem, że wykorzystywanie do tego celu inżynierii genetycznej jest najzupełniej błędne. To jest problem natury neurofizjologicznej (lub, jeśli ktoś woli, psychologicznej), a nie genetycznej. Oczywiście, można sobie wyobrazić taką sytuację, w której wada genetyczna dotyczy samej struktury mózgu, polega na uszkodzeniu samego ośrodka przyjemności, które uniemożliwia człowiekowi odczuwanie radości. To faktycznie byłby poważny problem i w tym (tylko w tym!) przypadku manipulacja genami byłaby potrzebna (dokładniej – dzięki niej można by takim przypadkom zapobiec).

Podsumowując – gdybym był takim genetykiem przyszłości o ogromnych możliwościach, który może modyfikować kody genetyczne "produkowanych" ludzi, a jednocześnie uczestniczyłbym w ogólnoświatowym programie "szczęśliwe społeczeństwo", to jedyna rzecz, którą bym sprawdzał, to sprawność ośrodka przyjemności (tzn. sprawdzałbym czy ten obszar mózgu prawidłowo się wykształcił i może być aktywny). Reszta informacji genetycznej byłaby dla mnie najzupełniej obojętna. A jeśli taki człowiek byłby później nieszczęśliwy – niech się do neurofizjologów zgłasza! Oni na pewno mu pomogą.

Pozdrowienia,

Marcin.

Jestem w pełni świadom, że artykuł dotyczy spraw, o których można sobie pomarzyć szarą godziną, bądź pogwarzyć przy dobrej herbatce – idzie bowiem o przyszłość, której nie zna nikt z żyjących. Można jednak to nieznane próbować jakoś sondować myślą (z wiadomym ryzykiem). Odważyłem się na to, opatrując artykuł asekuranckim tytułem i mnóstwem zastrzeżeń.

• Co do budowania z atomów, mógłbym się wprawdzie bronić, że spotkałem się z koncepcjami budowy istot żywych w oparciu o inne związki (na przykład krzemu), ale byłoby to niezbyt uczciwe; po prostu nie pomyślałem o tym. Nie ma tu chyba zresztą sprzeczności. To, co można zbudować z większych „klocków” (pewnie łatwiej) można też odpracować i z mniejszych (atomów).
• Co się tyczy fragmentu o zasadniczej trudności, a w szczególności „liter w różnej kolejności, bez znajomości gramatyki i znaczenia słów” – to, oczywiście, w pełni się zgadzam. Przypomnę tylko, że zrobiłem zastrzeżenie (jedno z wielu), że „zbudowanie genotypu” jest jedynie potencjalną, teoretyczną możliwością, lecz w żadnym wypadku obecną umiejętnością. Ogólniej w całym tym artykule nie zajmowałem się realnymi możliwościami, a jedynie starałem się nie popaść w sprzeczność (stąd spekulacje). Jednym z milczacych założeń był nieosiągalny dla nas obecnie poziom wiedzy.
• Z główną tezą – że niekoniecznie trzeba manipulować genami, aby osiągnąć określone rezultaty – oczywiście się zgadzam. Możliwe są różne drogi – taka właśnie „neurofizjologiczna”, jakieś „chemiczne” „społeczne”, i (bodaj najprostsza) – określone wychowanie. Nie chciałbym być złośliwy, ale tu nawet neurofizjologia jest zbędna – wystarczy duża fabryka prozacu, czy innej „somy”, nie wspominając o zwykłym alkoholu.
• Wydaje mi się, że główny błąd tej krytyki polega na przeoczeniu faktu, iż ja nie postulowałem żadnego „szczęśliwego społeczeństwa” (w które raczej wątpię), a jedynie wyzwolenie ludzi od części kłopotów, przynajmniej tych z własnym organizmem; taki postulat wydaje mi się bardziej realistyczny. Uwolnienie ludzi od defektów własnego „mieszkania” (bądź więzienia, jeśli ktoś woli) wydaje mi się sensownym pierwszym krokiem, od którego można zacząć dalszą podróż. Sądzę, że ludzie nieobciążeni własną (subiektywną) niedoskonałością, mogliby podejmować bardziej zrównoważone i tym samym, jak sądzę, trafniejsze decyzje w swoich sprawach.
Moje założenie było raczej skromne. Pomyślałem sobie, że bardzo wiele zła i cierpienia w życiu ludzkim bierze się z nieakceptacji własnej osoby – dlatego też możliwe manipulacje genetyczne wydały mi się potencjalnym lekiem na te zmartwienia. Można tu zauważyć, że władza (szeroko rozumiana – niekoniecznie kierownicze stanowiska) bardzo często jest jakimś magnesem dla ludzi zakompleksionych na punkcie własnego wizerunku – pozwala bowiem na pewne złagodzenie cierpienia z tego powodu. Następuje więc jakaś selekcja negatywna. „Poprawienie” ludzi mogłoby złagodzić (bądź wręcz zlikwidować) tą niekorzystną tendencję. Duża część zbrodni ma także za podłoże jakieś defekty organizmu. Zarówno fizyczne, które owocują niestabilnością psychologiczną, jak i psychiczne (w sensie chorób psychicznych, czy innych dewiacji). Inna sprawa, że uwolniwszy się od jednych kłopotów można tym samym wpaść w inne – ale nie chciałbym już zbyt daleko tego tematu ciągnąć.
• Innym wątpliwym punktem wydaje mi się przekonanie o tym, że wystarczy człowiekowi „odpowiednio poukładać w głowie”.

  – Po pierwsze – niby można tak pomyśleć, ale… Człowiek żyje wśród ludzi. Aby więc nie doznawał stresu z powodu ich reakcji trzeba, albo wszystkich ludzi „przeprogramować” (tu raczej przydałoby się dobre wychowanie), albo delikwenta uodpornić na niedopowiedzenia, izolację, docinki etc. Dla przykładu – sam niski wzrost (zwłaszcza u mężczyzn) nie jest niczym złym; Pigmeje są niscy (a przy tym nadzwyczaj sprawni fizycznie!), lecz nie cierpią ze tego powodu (bo jest to norma w ich środowisku). Zło i cierpienie bierze się dopiero z pogardliwej reakcji ludzi (zwłaszcza płci przeciwnej).

  – Po drugie (i chyba ważniejsze!) – moim zdaniem, głębokość potrzebnej ingerencji zależy od rozmiaru defektu. W drobiazgach może wystarczyć perswazja. Jeśli zaś ktoś jest „mocno nie taki”, to już trzeba mu w głowie mocno przerabiać. Czy jest to jeszcze ten sam osobnik?

  – Po trzecie – zarówno pryncypialnie, jak i w tym wypadku – usuwanie rzeczywistych przyczyn kłopotów uważam za lepsze (skuteczniejsze, uczciwsze) rozwiązanie niż zmianę nastawienia do nich. To drugie podejście wydaje mi się jakimś wariantem religii wschodnich – w moim odczuciu trochę nieludzko nakazujących się człowiekowi przystosowywać do rzeczywistości, zamiast na nią skutecznie (ale mądrze i uczciwie!) oddziaływać. Formułując bardziej (może nawet zbyt) drastycznie – uważam, że ludzi lepiej byłoby rzeczywiście poprawiać niż narkotyzować (także neurofizjologicznie).

• I wreszcie ostatni punkt, jaki przychodzi mi do głowy – to błędy. Jako fizyk o błędach wiesz, drogi Marcinie, pewnie co najmniej 4258 razy więcej ode mnie, ale zaryzykuję ;-). Otóż może się zdarzyć indywiduum, u którego ten ośrodek przyjemności nie funkcjonuje dobrze. Może być nawet tak, że się już u dojrzałego osobnika „popsuje” (powiedzmy pod wpływem czynników zewnętrznych, wypadku etc.). Co wtedy? Przymusowe „przeprogramowanie na wesoło”?

[mc]