Wspomnienie o prof. Józefie Patkowskim.

Dnia 26 października 2005 r. zmarł w Warszawie wieku 75 lat Józef Patkowski, założyciel i wieloletni kierownik Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia oraz Studia Muzyki Elektroakustycznej Akademii Muzycznej w Krakowie. Prezes Związku Kompozytorów Polskich, Dyrektor festiwalu Warszawska Jesień, organizator polskiego życia muzycznego, twórca wielu inicjatyw i projektów międzynarodowych. Polska kultura poniosła niepowetowaną stratę.



Patkowski Józef Czesław, *15 XI 1929 Wilno, †26 X 2005 Warszawa pol. muzykolog. 1953 ukończył studia muzykol. u Z. Lissy na UW, przedstawiając pracę magisterską Znaczenie prawidłowości akustycznych w badaniach muzykologicznych; ponadto 1950–53 studiował na UW fizykę. 1954–57 był konsultantem muz. w Teatrze Polskiego Radia, 1955–79 w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Od 1952 prowadził działalność dydaktyczną z zakresu akustyki, technologii muzyki elektroakust. i estetyki muzyki XX w., najpierw w Zakładzie (od 1958 Inst.) Muzykologii UW: 1952–72 asystent, 1974–95 st. wykładowca, później docent kontraktowy; 1995–2000 był prof. nadzwyczajnym Akad. Muzycznej w Krakowie, 1992–2000 wykładał też w Akad. Muzycznej w Katowicach. 1957 założył Studio Eksperymentalne Polskiego Radia, którym kierował do 1985. W 1974 założył i prowadził do 2000 Studio Muzyki Elektronicznej Akad. Muzycznej w Krakowie. 1959–69 realizował z A. Skrzyńską cykl audycji rad. Horyzonty muzyki, poświęcony muzyce współcz. Na pocz. lat 60. wraz z grupą muzyków (Z. Krauze, T. Sikorski, Z. Rudziński, J. Tilbury) zainicjował i zorganizował serię koncertów muzyki awangardowej Warsztat muzyczny. Wygłaszał w kraju i za granicą liczne wykłady dot. muzyki elektroakust. i pol. muzyki współcz., m.in. 1969/70 jako drugi po J. Cage’u visiting professor w Center for Advanced Study na Univ. of Illinois w Urbanie, 1979 w Technische Univ. w Berlinie Zach., poza tym na wielu konferencjach i kursach muzyki współcz. i elektroakust., m.in. w Niemczech (Darmstadt, Berlin), Anglii (Dartington), Stanach Zjedn., Francji (Inst. de Recherche et Coordination Acoustique/Musique), Szwecji, Słowacji. Zasiadał w jury międzynarod. konkursów kompoz. (Bourges, Concours International de Musique et d’Art Sonore Electroacoustiques 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1984; Sztokholm). W l. 1979–85 był prezesem ZKP. Swoimi działaniami na tym stanowisku naraził się władzom, toteż 1985 został odwołany z funkcji kier. Studia Eksperymentalnego PR. 1960–2000 był członkiem, a 1974–79 przewodn. komisji programowej Międzynarod. Festiwalu Muzyki Współcz. „Warszawska Jesień”, 1985–96 sekretarzem generalnym Polskiej Rady Muz. przy UNESCO. 1989–95 był prezesem Tow. Muzycznego im. K. Szymanowskiego. 1983–84 konsultował muzycznie projekt artyst. Presences Polonaises w Paryżu i 4 x Paryż w Warszawie. W latach 60. razem z K. Szlifirskim tworzył muzykę do filmów o charakterze dokumentalno-impresyjnym, filmów fabularnych, a także do spektakli teatr. Od 1966 był członkiem kolegium red. «Res Facta». Był członkiem honorowym ZKP (1987), Polskiego Tow. Muzyki Współcz. (1995) oraz Deutsche Gesellschaft für Elektroakustische Musik (1999). Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1964), Krzyżem Kawal. (1972) i Ofic. (1999) Orderu Odrodz. Polski, 1974 otrzymał doroczną nagr. ZKP, 1998 nagr. Ministra Kultury i Sztuki.

Prace — O muzyce elektronowej i konkretnej, M 1956 nr 3; Z zagadnień muzyki eksperymentalnej, M 1958 nr 4; Muzyka współczesna i krytyka, w: Krytycy przy okrągłym stole, red. E. Dziębowska, Wwa 1966 redakcja: z A. Skrzyńską, Horyzonty muzyki, «Biblioteka Res Facta» I, Kr. 1970, zawiera teksty audycji w PR z l. 1959–68, w tym autorstwa P.: Darmstadt 1959 1960, E. Varése 1961, Porzucone koncepcje kompozytorskie — pełna serializacja materiału dźwiękowego 1961, Aktualne problemy muzyki konkretnej i elektronicznej 1961, Darmstadt 1960 1962, Uwagi o technice kompozytorskiej I. Xenakisa 1962, Z prawykonań festiwalu „Warszawska Jesień 1962” 1962, H. Partch — nie znany kompozytor amerykański 1963, Problemy dźwięku syntetycznego 1963, Darmstadt 1963 1963, Dźwięk na taśmie magnetycznej jako element kompozycji instrumentalnej 1964, Kompozytor a technika studia muzyki eksperymentalnej 1964, Nowy kierunek eksperymentów dźwiękowych Stockhausena 1965, „Concert Collectif” Grupy Badań Muzycznych ORTF 1966, „Treatise” C. Cardew 1967, „II Symfonia” W. Lutosławskiego 1967, „Sonaty i interludia” J. Cage’a 1967, „IV Symfonia” Ch. Ivesa 1968, Klaster i masa dźwiękowa 1968; red. programów IV i V festiwalu Warsz. Jesień, Wwa 1960, 1961 oraz współred. programów XVI i XVII festiwalu Warsz. Jesień, Wwa 1972, 1973; hasła do Małej encyklopedii muzyki, red. S.Śledziński, W-wa 1968 i do Encyklopedii muzyki, red. A. Chodkowski, Wwa 1995  tłumaczenie: F. Winckel Osobliwości słyszenia muzycznego, z K. Szlifirskim, Wwa 1965.

Kompozycje — muzyka teatr. i film., z K. Szlifirskim, do teatru: Radosne dni S.Becketa, Teatr Współczesny, Wwa, reż. J.Markuszewski, 1967, muzyka do antraktów opery Pałac Lucypera K.Kurpińskiego, Teatr Wielki w Poznaniu, libr. J.Kulmowa, reż. J.Kulma, 1972; do filmu Sposób bycia, reż. J. Rybkowski, 1965; do filmów dokumentalno-impresyjnych: Nad Tatrami, reż. J. Kaden, 1963, Stacja Oświęcim, reż. M. Kwiatkowska, 1963, Rozmowa, reż. M. Kwiatkowska, 1964, Pojedynek, reż. J. Majewski, 1964, Światło i dźwięk, reż. M. Kwiatkowska, 1965, Niebo bez słońca, reż. J. Rybkowski, 1966, Czas przemiany, reż. A. Piekutowski, 1968; do filmu animowanego Ludzie, reż. K. Raynoch, 1969.

Józef Patkowski był wybitnym znawcą muzyki współcz.; inspirując wiele działań w zakresie dot. najnowszej muzyki, odegrał znaczącą rolę w rozwoju pol. kultury muz. Jego największą zasługą było wprowadzenie do muzyki pol. nurtu muzyki elektroakust. W założonym przez niego 1957 pierwszym i przez długie lata jedynym w krajach byłego bloku wschodniego Studio Eksperymentalnym Pol. Radia kompozytorzy mogli próbować nowych sposobów tworzenia muzyki, a dzięki jego otwartości na wszelkie propozycje estet. i umiejętnemu skłanianiu muzyków do poszukiwań pol. szkoła muzyki elektroakust. stała się znana na świecie. Artykuły P. („Muzyka” 1956, 1958), a zwł. Zainicjowany i prowadzony przezeń cykl audycji rad. Horyzonty muzyki miały dużą wartość poznawczą dla środowiska muz. i szerokich rzesz odbiorców muzyki. Poprzez działalność Studia Eksperymentalnego i udział w konferencjach nauk. P. propagował w krajach socjalist. najnowsze tendencje muzyki współcz., występował w obronie swobody myśli twórczej; angażował się silnie w prace organizacyjne związane z Warsz. Jesienią. Trzykrotnie wybrany na prezesa ZKP kierował związkiem nieustępliwie a zarazem z rozwagą w trudnych l. 1979–85; korzystając z wyd. już w III 1982 zezwolenia na wznowienie działalności ZKP pod jego przewodnictwem domagał się reaktywowania in. związków artyst., podejmował wysiłki na rzecz rozwoju kultury pol. Działalność nauk. P., jego poczynania organizacyjne i postawa społ.-artyst. przyniosły mu szacunek i uznanie wśród kompozytorów i muzykologów.

Lit. J. P. Suchą stopą przez „morze czerwone”, w: 50 lat Związku Kompozytorów Polskich, red. L. Erhardt, Wwa 1995.(wspomnienia i refleksje dot. lat 1979–85).

Autorem tego hasła jest prof. K. Szlifirski.

Fragment wspomnienia o Józefie Patkowskim Folkmara Heina.

Jozef hat den anderen, uns allen, gedient. Nach seinem Rausschmiss 1985 aus dem Rundfunk durfte er nicht mehr so weiterdienen, wie er das eigentlich wollte und konnte, denn er verlor nicht nur die Funktionen, sondern man raubte ihm auch die Mittel und Kenntnisse, die mit den Funktionen verbunden waren. Sein fast 76-jähriges Leben verlief in der Form, die wir immer wieder in der Musik und in unserem menschlichen Trachten vorfinden: nämlich der Bogenform. Jozefs Wirken, Macht, Tun erklommen große Höhen - der Wegfall von “Amt und Würde“ (so sagt man doch) hat ihn zwar heruntergeführt, aber er ertrug alles in Würde, der Nachhall seines Schaffens bleibt nachhaltig spürbar! Denken wir an ihn, der uns allen gedient hat! Vergessen wir nicht seine Verdienste und Weisheit! Dank sei ihm!

Józef służył innym, służył nam wszystkim. Po jego usunięciu w roku 1985 z Radia nie mół tego czynić dalej tak, jakby chciał i mógł, ponieważ nie tylko stracił swe funkcje, lecz obrabowano Go także, ze środków i możliwośći, jakie z tymi funkcjami były związane. Jego prawie 76 letnie życie przebiegło w formie, jaką ciągle od nowa odnajdujemy zarówno w muzyce, jak i w w naszych ludzkich dążeniach: mianowicie w "formie łukowej". Działania, władza i czyny Józefa wspięły się na wielką wysokość - pozbawienie "urzędu i zaszczytów" (trzeba to jednak powiedzieć) przygnębiło Go wprawdzie, lecz zniósł to wszystko z godnością. Echa jego działań będą długo słyszalne! Myślmy o Nim, który nam wszystkim służył! Nie zapominajmy o Jego zasługach i mądrości! Niech będą Mu dzięki!
[mc]

Fragment przemowy Krzysztofa Knittla na pogrzebie prof. Józefa patkowskiego.

Co mógłbym od serca dodać o Józefie Patkowskim, o bliskim mi człowieku, co na przykład mógłbym powiedzieć o Jego charakterze? Przede wszystkim to, że miał bardzo silną, przywódczą osobowość, że był niezwykle kreatywny i oryginalny w swoich pomysłach, a także skuteczny. Sam wymyślał lub wynajdywał istotne muzyczne cele i najczęściej sam realizował swoje projekty, dokąd tylko starczyło mu sił. Józef potrafił otaczać się ludźmi równie twórczymi jak On sam, lubił pracować w grupie i umiał kierować zespołami wielkich indywidualności. Przyjaźnił się z najwybitniejszymi twórcami swojej epoki, drugiej połowy XX wieku, znał ich dzieła, bywał u nich, a oni wielokrotnie odwiedzali Jego mieszkanie na Kaliskiej – Witold Lutosławski, Stefan Jarociński, Andrzej Markowski, Zygmunt Mycielski, Marek Stachowski, przyjeżdżali tam Luigi Nono, Iannis Xenakis, wpadali aktorzy Tadeusz Łomnicki, Andrzej Szczepkowski, bywali na Kaliskiej malarze – Jerzy Nowosielski, Jerzy Tchórzewski, Jerzy Stajuda, Władysław Hasior, pisarz Andrzej Kijowski, filozof i socjolog Klemens Szaniawski, żeby przypomnieć tylko tych, którzy już od nas odeszli... Józef często przebywał z młodymi kompozytorami, w Studio Eksperymentalnym organizował dla nich seminaria i warsztaty próbując w ten najlepszy chyba sposób zarazić ich swoją miłością do nowej sztuki, a nade wszystko do Jemu najmilszej – muzyki elektroakustycznej. Dla wielu z zaproszonych przez Józefa twórców takie seminarium było przede wszystkim wstępem do samodzielnej realizacji w Studio, co owocowało kolejnymi utworami w archiwum Studia Eksperymentalnego i – w następstwie – audycjami nowej muzyki na antenie Polskiego Radia. Józef był tolerancyjny, miał niezwykle wyrafinowane poczucie humoru, szczególnie wysoko cenione przez tych przyjaciół, dla których „kwestia smaku” to nie są puste słowa. Potrafił też świetnie gotować i była to jeszcze jedna twórcza dziedzina Jego życia. Miałem to szczęście nie tylko pracować w Studio samodzielnie jako autor i realizator własnych utworów, ale przez rok, kiedy nie stać mnie było na wynajmowanie mieszkania, Józef ofiarował mi i mojej ówczesnej żonie Weronice gościnę w swoim domu na Kaliskiej. I mieliśmy to szczęście wieczorami w kuchni przy winie godzinami rozmawiać o sztuce, słuchać utworów z bogatej kolekcji płyt – ulubionych dzieł Józefa, które z pewnością silnie wpłynęły na wielu z nas, Jego uczniów. Codziennie rano w lecie i w zimie, zawsze przy szeroko otwartym oknie razem z Józefem gimnastykowaliśmy się, bo obaj uznawaliśmy zasadę – w zdrowym ciele zdrowy duch. Zdarzało się często w tym okresie, że prawie do rana pisałem partytury i pamiętam jedną z uwag Józefa, który – widząc moje nieprzytomne ze zmęczenia oczy – poradził mi, abym postawił kropkę w miejscu, gdzie akurat dotarłem z moimi studenckimi pomysłami. Tak zrobiłem i była to sensowna, bardzo cenna rada. Teraz, Józefie, Pan Bóg postawił kropkę i z żalem musimy wszyscy pogodzić się z nią. Żegnamy Cię już na zawsze, nasz Drogi Przyjacielu! Chciałbym jeszcze powiedzieć Państwu, że w dniu 28 października 2005 roku Minister Kultury Rzeczpospolitej Polskiej Waldemar Dąbrowski nadał pośmiertnie Józefowi Patkowskiemu Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, który - z wyrazami najgłębszego współczucia – przekazuję Zofii Mossakowskiej-Patkowskiej i Mariannie Patkowskiej, żonie i córce zmarłego.

Cześć Jego pamięci!